Wednesday, June 3, 2009
Нутаг №-2 "Араншин"
Сартай зээрд үрээ бол энэ жил дөнгөж хязаалж байгаа азарган үрээ. Хурдтай, тэнхэл бяртай хул азарганы төл. Харин мөнгөн тоног бүхий зургаан цагаантай эмээл тохуулсан дэлтэй халтар үрээ бол сартай зээрдтэй нэг уяаны унага. Энэ хоёр багаас ижилдэн дасалцаж унаган насандаа уягдаж дааган насандаа давхиулсан хоёр. Энэ хавар халтар үрээ "засуулж" ирээдүйд "морь" болох албандаа зүтгэж, харин сартай зээрдийн хувь заяа арай уудам өрнөх ажээ. Түүний тэгш биеийн жавхаа, хурдан морины шинж бүрдэл, давхил зэрэг нь эзнийх нь сэтгэлийг татаж энэ жил ирээдүйд азарга тавигдах үрээдийн "бүлэгт" оржээ. Азарган үрээд долоо, наймуул. Тэдний цөөнх нь "Жинхэнэ азарга" болж зарим нь "хөнгөрөх" тавилантай. Ямартаа ч тэд өнөөдөр "Азарга бэлтгэх дамжааны сурагчид". Азарган үрээдийн бүлэг бол жинхэнэ удирдагч бэлтгэх академи юм. Ер нь би боддог юм. Адуу шиг цэгцтэй амьтан хаа ч байхгүй болов уу. Өөрөөр хэлбэл чин шударгуу, ариун журамт тэнгэрлэг амьтан юм даа. Үнээ бол жил жилийн тугалаа өөр өөр бухнаас "олох" боломж өргөн бол, хонь ямааны тухайд яриад ч хэрэггүй. Ганц хуц юм уу ухна байхад хэдэн арван сүргийг ч амжуулж чадна. 100 ямаанд нэг ухна хангалттайг батлах мэт алив зүйлийн донж маяг нь ихэдсэн зүйлийг манай ард түмэн "Зуун ямаанд жаран ухна" хэмээн хошигнох буюу. Адууны эмэгчин болох гүүний хувьд азарга нь эндэх буюу адууны эзэн тэднийг жиичихгүй л бол хамгийн "үнэнч эхнэр" юм. Манайх дээхнэ сайхан зээрд, хул, бор, хар халзан азаргуудтай байлаа. Бүгд л өөр өөрсдийн гэсэн онцлогтой. Жишээ нь хул азарганы төлүүд догшин гэж жигтэйхэн ороо хангал хурдтай төрдөг бол, хар халзан азарганы төлүүд номхон агаад товир, эзэндээ ихэд ээлтэй төрдөг байв. Бор азарганаас гардаг төлүүд хөнгөн хөлтэй, орчин үеийнхээр бол яг л Рэнж Ровер унасан мэт тухтай бөлгөө. За нөгөө сартай зээрд, халтар хоёрынхоо тухай өгүүлье. Андлан явсан хязаалан үрээдийн нэг нь удирдагчийн замд, нөгөөх нь албатыг жимд оржээ. Азарга байна гэдэг нь асар их сүр хүчин, эрх мэдэл юм. Азарга адуугаа зөв захирч өвсний соргогийг шилж, усны тунгалагийг олж араатан амтьдаас нялх унага, сарвай даагаа хамгаалахаас эхлээд ажил ч их хариуцлага ч өндөр. Дээр нь бусад азаргануудаас залуувтар байдсуудаа харамлаж бяцхан тулалдаанд оролцоно. Түүнээс гадна гүү хураагаагүй шинэвтэр азарган үрээд ч "эхнэр"үүдэд нь санаархана. Азарган үрээд эртнээс ямба, эрэмбэ дараанд суралцана. Тэд жинэхнэ азарга болохоороо адуугаа залан түүчээлэн явж сүрэгт нь ойртсон элдэв үл таних "нөхдүүдийг" хайрч тангарч, хазач хашраах үүрэгтэй. Морьд болоод залуу үрээд тэднийг хүндлэх үүрэгтэй. Монгол айлын адуун сүргийн зохион байгуулалтыг харахад Нэг буюу хэд хэдэн цулаас бүрдэх азарга адуу байх бөгөөд мөн бүдүүн морьдын "бүлэг", залуу үрээдийн "бүлэг" гэх үндсэн гурван хэсгээс бүрдэнэ. Зээрд халзан үрээ болоод цавьдар халтар үрээдийн зам нэгэнт салсан учир өдгөө малчны уяан дээр ийнхүү тангаралцах авай. Энэ нь улс төрд хэт амбицласан идэр залуусын араншин мэт, тэдний хэн илүү өндөрт хүрсэн нь...
Monday, June 1, 2009
"Нутаг" №1
Саяхан хуучнаар Түшээт Хан аймгийн Зоригт Вангийн хошуу буюу орчин цагийн Төв аймгийн Бүрэн сумаар зорин байж очоод ирлээ. Өвөг дээдсийн минь үе улиран идээшиж, удам судраараа инагшин дассан уул усныхаа хормойд очиход сэтгэл ариусаж хийморь сэргэх шиг болов. Аав болоод Өвөө маань энэ сайхан уулсын дунд хөлд орж, малын бэлчээрт торниж, хүлгийн дэлэнд дарцаглан эр хүн болсон юм. Өвөөгийн минь эцэг миний өндөр өвөг болох Цэгмэд ажаа маань ч энэ нутаг усандаа эрийн цээнд хүрч бидний ургийн голомтыг буй болгосон. Түүний дээд үе болох Дуламжав, Агваан өвөг ч бас энэ уулсын дунд дөрвөн улирал, өвөл зун, хавар намрыг үдэн угтсаар хорвоо дээр эрдэнэт хүмүүний тавиланг урласан буй за. Манай Бүрэн уулсын орон. Уул бүхэн нь содон тансаг төрхийг сүндэрлүүлж, үзэх нүдийг баясгаж бишрэх сэтгэлийг ариусгана. Хангай хээрийн бүсийн хосолмол энэ нутагт зон олны буяны шүтээн болсон олон сайхан хангай бий.
Хайрхан уул болоод түүний шүтээн овоо...
Хайрхан уул умард зүгээс харахад...
Хайрхан уулын зүүн суга...
Асч буй галын дөл мэт, Египедийн Пирамидаас ч илүү сүмбэрлэх домогт Баянгүн хайрхан 2009.06.01
Tuesday, January 27, 2009
Эхийн хайр
Цас ханзарсан хаврын тал. Бага үдийн алдад халзан хонь маань хөөрхөн бор нүдэн хурга гаргав. Эх халсы нь долоож, хурга тэнцэж ядан эхийгээ амлах зуур тэнгэрийн жигүүртэн нялх амьтныг ангуучлан эргэлдэнэ...
Нэг нь үрээ хамгаалсан, нөгөө нь хоол хайсан, бас нэг нь тэнцэж ядан хорвоотой танилцаж буй агшин.
Зураг дээр: Төв аймгийн Бүрэн сумын нутаг.
Гэрэд зэргийг: Д.Ариунболд
(Зургийг хоёр удаа товшин томруулж үзнэ үү)
Monday, January 26, 2009
Талын хүний үг
Түшээт Хан аймгийн Зоригт Вангийн хошуу буюу одоогийн Төв аймгийн БҮРЭН сум бол тал хээрийн дундаа тансаг сайхан байгаль цогцлоосон "Их уулсын орон" юм. Модтой газрын хүнд бол нүцгэн бор уулс төдий харагдаж болох ч энэ уулсын дунд эрх тааваараа мал сүргээ адгуулж, таван ханат тулж удам судраараа амьдарч ирсэн өвөг дээдсийн минь хувьд ёстой л Жангар, Гэсэрт гардаг шиг
"Сэр сэр салхитай
Сэрүүн бумбын орон
Бур бур бороотой
Бурхан бумбын орон" нь юм.
Энэ нутгийн уул ус бүгд билэгшээл дүүрэн сайхан нэртэй. Үеийн үед, үрийн үрд идээшиж дассан уул усны байр байдал, төрх шинж нь нигүүлсэл тээсэн өвөрмөц цогц галбиртай.
Тал нутгийн хүн модтой газар очихоор өдөртөө цэнгэл эдлэвч, хэд хоногоос холын бараа үгйүлэн, дотор давчдаад ирдэг гэдэг. Тэнгэрийн шувуу тэнгэртээ дураараа нисэхийн адил талын хүн талдаа л жаргалаа эдэлдэг болов уу. Алс тэнгэрийн хаяа, нар мандах хийгээд жаргах тоолонд түмэн өнгөөр гэрэлтэх цэлийсэн тэнгэрийн гоц нандин үзэсгэлэн, таана мангир, дэрс хөмүүл бөхөлзүүлэнхэн шунгинах атар онгон салхи... Энэ бүхэн талын чимэг. Америкт эрдэм сурхаар ирээд даруй хоёр хавар, хоёр намартай золгов. Энэ орны нутаг дэвсгэрийн 40 гаруй хувь нь ой модоор бүрхэгдсэн ажээ. Харин Монголд уул нь Соц үед нутгийн 12 хувь нь модтой гэгдэж байлаа. Одоо ч тужийн нарсаа тожийлгоод бүр багасаа биз дээ хөөрхий. Эртээрхэн амьдарч буй хотынхоо энүүхэн захад гараад хэсэгхээн тал шахуу газраар явтал хичнээн сайхан гээч. Япончууд Монголд ирээд талд очоод хамаг чангаараа хашгирч, говьд очоод дуу алддаг гэж сонсч байсан. Үнэний хувьтай л юм. Саяхан "Ю түүб" гээд сайт дээр Монголын хөдөөгийн амьдралыг харуулсан бичлэг тавьжээ. Америкчууд хийсэн юм билээ. Яахав ээ яг л бодит амьдралын өдөр тутмын өнгө төрх. Угийн танил ахуй болохоор сэтгэлд нэг л дотно, яруухан сайхан. Адуучин эрс адуугаа гүүглэн адгуулж, Монгол гэрт монгол ижий сүүгээ хөөрүүлж, ааруул дэлгэж, залуухан бүсгүй гүү сааж, бяцхан хүү айраг бүлнэ. Харин тэрхүү бичлэгийн доор бичсэн сэтгэгдлүүдрүү өнгийв. За да эрээнтэй бараантайгаар л янз бүрийн юм бичиж. "Монгол бол чулуун зэвсгийн үеийн төрхөө хадгалсан хэсэгхэн хүмүүс" гэж бичсэнийг үзээд дургүй дүрэлзэх шиг болов шиг. Олон орноос орсон болтой. Туркчууд болон, Унгарчууд гэж өөрсдийгөө нэрлэсэн залуучууд "Бид Монголтой нэг өвөг дээдэстэй, бид ийм амьдралаар замнаж ирсэн юм байна. Монголчуудаар бахархаж байна" гэж хэсэг бичиж. "Монголчууд орчин үеийн хөгжлөөс ийм хол хаягдсан юм чинь найдвар алгаа гэж бичих ч хүн байна". Тэрэн дотор нэгэн сэтгэгдлийг уншаад бяцхан бахархал төрөв. Манайхныг соёлгүй бүдүүлгээр нь доош хийсэн түмэн сэтгэгдлийн дунд "Монголын нүүдэлчид бол харин ч аз жаргалтай хүмүүс, тэд өөрсдөө идээ ундаагаа хийж ууна, эрх тааваараа, байгальлаг, элдэв хиймийн хоргүй хүнс хэрэглэж, эрмэг хангал хүлгээ дөрөөлж соёл иргэншлийн хэт бухимдлаас зайдуу, хашаа хороо, хил хязгаар дотор биш бидний хүсэн мөрөөддөг амьдрал дунд жинхэнэ бодь маягаар амьдарч байна" гэж нэг Америк нэртэй нөхөр бичжээ. Нэгэн бодлын бахархмаар үнэн. Нөгөө бодлын олон улс дахь бидний өнгө тэрх хэр байгааг гашуун боловч ухааруулсан мэдрэмж. Үнэндээ бид цаг хугацааны ирээдүйд хүчтэй замнал буй болгож, улс үндэстнээрээ элбэг хангалуун амьдрал цогцлоохыг хүсч байгаа бол өнөөдөр "ИХ ӨӨРЧЛӨЛТ"-ийг хийх цаг болжээ. Шинэчлэл. Гантай зун, зудтай өвөлд нэрвэгдэх мал сүрэг, хөөрхий хэдэн малчид бор зүрхээрээ шахам зүтгэж байж улс орноо тэжээж байгаа одоогийн төрх нэг зүйлийг үгүйлээд байна. Төр сайн менежмент хийж байгалийн бэрхшээлд хэт автаад байхааргүй фермерийн аж ахуйд хөрөнгө оруулалт хийж, тэр чиглэлийн бодлогыг дэмжиж цаг агаар, бэлчээрээс шууд хараат бус "Шинэ хөдөө"-г бүтээн байгуулах ажлыг хиймээр байна. Аав маань надад хэлж байсан юм. "Монгол улс энэ хэдэн малчдын буянаар 1990-ээд оны хүнд үеийг даван туулсан юм шүү" гэж. Яг үнэн. үйлдвэрлэл нуран унасан, мах гурил хоёроор голоо зогоож, дэлгүүртээ сайндаа давс гоймон өрсөн тэр он жилүүдийг бид мартах ёсгүй. Монголын мал сүрэг өмнө нь ард түмнээ тэжээн тэтгэж ирсний адил тэр хүнд жилүүдэд түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн билээ. Харин өнөөдөр шинэ, эрч хүчтэй бодлого, хариуцлагатай алхмуудыг шаардаж байна.
Бид хилийн чинадад "Их том газар дээрх цөөхөн буурай хүмүүс" гэсэн шорвог доромж үгээр түрий барих үзэл санааны эсрэг "Шинэ, ардчилсан, эрх чөлөөт, чинээлэг Монгол" улсын имижийг бүтээн байгуулах ёстой.
Сүхбаатарын Эрдэнэболд
Блүүмингтон хот
2009.01.27
гэрэл зургийг: Д.Ариунболд
"Сэр сэр салхитай
Сэрүүн бумбын орон
Бур бур бороотой
Бурхан бумбын орон" нь юм.
Энэ нутгийн уул ус бүгд билэгшээл дүүрэн сайхан нэртэй. Үеийн үед, үрийн үрд идээшиж дассан уул усны байр байдал, төрх шинж нь нигүүлсэл тээсэн өвөрмөц цогц галбиртай.
Тал нутгийн хүн модтой газар очихоор өдөртөө цэнгэл эдлэвч, хэд хоногоос холын бараа үгйүлэн, дотор давчдаад ирдэг гэдэг. Тэнгэрийн шувуу тэнгэртээ дураараа нисэхийн адил талын хүн талдаа л жаргалаа эдэлдэг болов уу. Алс тэнгэрийн хаяа, нар мандах хийгээд жаргах тоолонд түмэн өнгөөр гэрэлтэх цэлийсэн тэнгэрийн гоц нандин үзэсгэлэн, таана мангир, дэрс хөмүүл бөхөлзүүлэнхэн шунгинах атар онгон салхи... Энэ бүхэн талын чимэг. Америкт эрдэм сурхаар ирээд даруй хоёр хавар, хоёр намартай золгов. Энэ орны нутаг дэвсгэрийн 40 гаруй хувь нь ой модоор бүрхэгдсэн ажээ. Харин Монголд уул нь Соц үед нутгийн 12 хувь нь модтой гэгдэж байлаа. Одоо ч тужийн нарсаа тожийлгоод бүр багасаа биз дээ хөөрхий. Эртээрхэн амьдарч буй хотынхоо энүүхэн захад гараад хэсэгхээн тал шахуу газраар явтал хичнээн сайхан гээч. Япончууд Монголд ирээд талд очоод хамаг чангаараа хашгирч, говьд очоод дуу алддаг гэж сонсч байсан. Үнэний хувьтай л юм. Саяхан "Ю түүб" гээд сайт дээр Монголын хөдөөгийн амьдралыг харуулсан бичлэг тавьжээ. Америкчууд хийсэн юм билээ. Яахав ээ яг л бодит амьдралын өдөр тутмын өнгө төрх. Угийн танил ахуй болохоор сэтгэлд нэг л дотно, яруухан сайхан. Адуучин эрс адуугаа гүүглэн адгуулж, Монгол гэрт монгол ижий сүүгээ хөөрүүлж, ааруул дэлгэж, залуухан бүсгүй гүү сааж, бяцхан хүү айраг бүлнэ. Харин тэрхүү бичлэгийн доор бичсэн сэтгэгдлүүдрүү өнгийв. За да эрээнтэй бараантайгаар л янз бүрийн юм бичиж. "Монгол бол чулуун зэвсгийн үеийн төрхөө хадгалсан хэсэгхэн хүмүүс" гэж бичсэнийг үзээд дургүй дүрэлзэх шиг болов шиг. Олон орноос орсон болтой. Туркчууд болон, Унгарчууд гэж өөрсдийгөө нэрлэсэн залуучууд "Бид Монголтой нэг өвөг дээдэстэй, бид ийм амьдралаар замнаж ирсэн юм байна. Монголчуудаар бахархаж байна" гэж хэсэг бичиж. "Монголчууд орчин үеийн хөгжлөөс ийм хол хаягдсан юм чинь найдвар алгаа гэж бичих ч хүн байна". Тэрэн дотор нэгэн сэтгэгдлийг уншаад бяцхан бахархал төрөв. Манайхныг соёлгүй бүдүүлгээр нь доош хийсэн түмэн сэтгэгдлийн дунд "Монголын нүүдэлчид бол харин ч аз жаргалтай хүмүүс, тэд өөрсдөө идээ ундаагаа хийж ууна, эрх тааваараа, байгальлаг, элдэв хиймийн хоргүй хүнс хэрэглэж, эрмэг хангал хүлгээ дөрөөлж соёл иргэншлийн хэт бухимдлаас зайдуу, хашаа хороо, хил хязгаар дотор биш бидний хүсэн мөрөөддөг амьдрал дунд жинхэнэ бодь маягаар амьдарч байна" гэж нэг Америк нэртэй нөхөр бичжээ. Нэгэн бодлын бахархмаар үнэн. Нөгөө бодлын олон улс дахь бидний өнгө тэрх хэр байгааг гашуун боловч ухааруулсан мэдрэмж. Үнэндээ бид цаг хугацааны ирээдүйд хүчтэй замнал буй болгож, улс үндэстнээрээ элбэг хангалуун амьдрал цогцлоохыг хүсч байгаа бол өнөөдөр "ИХ ӨӨРЧЛӨЛТ"-ийг хийх цаг болжээ. Шинэчлэл. Гантай зун, зудтай өвөлд нэрвэгдэх мал сүрэг, хөөрхий хэдэн малчид бор зүрхээрээ шахам зүтгэж байж улс орноо тэжээж байгаа одоогийн төрх нэг зүйлийг үгүйлээд байна. Төр сайн менежмент хийж байгалийн бэрхшээлд хэт автаад байхааргүй фермерийн аж ахуйд хөрөнгө оруулалт хийж, тэр чиглэлийн бодлогыг дэмжиж цаг агаар, бэлчээрээс шууд хараат бус "Шинэ хөдөө"-г бүтээн байгуулах ажлыг хиймээр байна. Аав маань надад хэлж байсан юм. "Монгол улс энэ хэдэн малчдын буянаар 1990-ээд оны хүнд үеийг даван туулсан юм шүү" гэж. Яг үнэн. үйлдвэрлэл нуран унасан, мах гурил хоёроор голоо зогоож, дэлгүүртээ сайндаа давс гоймон өрсөн тэр он жилүүдийг бид мартах ёсгүй. Монголын мал сүрэг өмнө нь ард түмнээ тэжээн тэтгэж ирсний адил тэр хүнд жилүүдэд түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн билээ. Харин өнөөдөр шинэ, эрч хүчтэй бодлого, хариуцлагатай алхмуудыг шаардаж байна.
Бид хилийн чинадад "Их том газар дээрх цөөхөн буурай хүмүүс" гэсэн шорвог доромж үгээр түрий барих үзэл санааны эсрэг "Шинэ, ардчилсан, эрх чөлөөт, чинээлэг Монгол" улсын имижийг бүтээн байгуулах ёстой.
Сүхбаатарын Эрдэнэболд
Блүүмингтон хот
2009.01.27
гэрэл зургийг: Д.Ариунболд
Сонирхолтой номууд
Барак Обамагийн "Цуцашгүй хүслэн", мөн 9/11 -ны хэрэг явдлын дүгнэлт болох "9/11-ын тайлан", мөн Иракад болж буй дайны нөхцөл байдалд судалгаа хийсэн "Ирак дахь судалгааны багийн тайлан" зэрэг сонирхолтой номууд шилдэг борлуулаттай номын жагсаалтанд тэргүүлсэн хэвээр байна. Дээрхи номыг англи хэл дээр нь уншихыг хүсвэл захидал бичээрэй. hawriinod@yahoo.com
The 9/11 commision report
*Starred Review* Recent residence on Mars would be the only excuse for someone being unaware of this document, delivered by the Iraq Study Group to the Bush administration and simultaneously and inexpensively published for the general public.
And there is no excuse for any public library, large or small, not to own a copy. Whether or not the report's recommendations will be adopted by President Bush in whole or in part is a question to be answered in upcoming months. As it stands at this moment, the report is the orphan of all documents, unembraced by beltway Republicans and Democrats alike. Nevertheless, every citizen should read it. It is a gloomy experience to enter its pages, to be sure; the opening line is now famous: "The situation in Iraq is grave and deteriorating." But it is also a surprisingly crisply and clearly written report, an incredibly cogent look at where we are in Iraq and how we should proceed. The text is divided into two primary sections: "Assessment" and "A New Approach," with the second section including 79 precise recommendations to the administration for "moving forward." Agree with the points made or not, no reader can come away from this trenchant account without a more enhanced opinion.
***
The 9/11 commision report
The result of months of intensive investigations and inquiries by a specially appointed bipartisan panel, The 9/11 Commission Report is one of the most important historical documents of the modern era. And while that fact alone makes it worth owning, it is also a chilling and valuable piece of nonfiction: a comprehensive and alarming look at one of the biggest intelligence failures in history and the events that led up to it. 
The commission traces the roots of al-Qaeda's strategies along with the emergence of the 19 hijackers and how they entered the United States and boarded airplanes. It details the missed opportunities of law enforcement officials to avert disaster. Using transcripts of cockpit voice recordings, the report describes events on board the planes along with the chaotic reaction on the ground from nearly every level of government. Going forward, the commission calls for a comprehensive overhaul of what it sees as a deeply flawed and disjointed intelligence-gathering operation. The creation of a post for a single National Security Director is recommended, along with the creation of a National Counterterrorism Center. The report finds fault with the approaches of both the Clinton and Bush administrations but, because they were a bipartisan panel and the problems described are so systemic and far-reaching, they stop short of assigning blame to any particular person or group. Credit must be given to how readable the report is. At more than 500 pages, the writing is clear and forceful and the information is made more accessible since it is fre from election politics and rancor. While the commission notes that future attacks are probably inevitable, a coordinated preventive effort along with a clear plan to respond with efficiency can offer Americans some hope in a post-9/11 world.
***
The commission traces the roots of al-Qaeda's strategies along with the emergence of the 19 hijackers and how they entered the United States and boarded airplanes. It details the missed opportunities of law enforcement officials to avert disaster. Using transcripts of cockpit voice recordings, the report describes events on board the planes along with the chaotic reaction on the ground from nearly every level of government. Going forward, the commission calls for a comprehensive overhaul of what it sees as a deeply flawed and disjointed intelligence-gathering operation. The creation of a post for a single National Security Director is recommended, along with the creation of a National Counterterrorism Center. The report finds fault with the approaches of both the Clinton and Bush administrations but, because they were a bipartisan panel and the problems described are so systemic and far-reaching, they stop short of assigning blame to any particular person or group. Credit must be given to how readable the report is. At more than 500 pages, the writing is clear and forceful and the information is made more accessible since it is fre from election politics and rancor. While the commission notes that future attacks are probably inevitable, a coordinated preventive effort along with a clear plan to respond with efficiency can offer Americans some hope in a post-9/11 world. ***
The Iraq study group report
*Starred Review* Recent residence on Mars would be the only excuse for someone being unaware of this document, delivered by the Iraq Study Group to the Bush administration and simultaneously and inexpensively published for the general public.
And there is no excuse for any public library, large or small, not to own a copy. Whether or not the report's recommendations will be adopted by President Bush in whole or in part is a question to be answered in upcoming months. As it stands at this moment, the report is the orphan of all documents, unembraced by beltway Republicans and Democrats alike. Nevertheless, every citizen should read it. It is a gloomy experience to enter its pages, to be sure; the opening line is now famous: "The situation in Iraq is grave and deteriorating." But it is also a surprisingly crisply and clearly written report, an incredibly cogent look at where we are in Iraq and how we should proceed. The text is divided into two primary sections: "Assessment" and "A New Approach," with the second section including 79 precise recommendations to the administration for "moving forward." Agree with the points made or not, no reader can come away from this trenchant account without a more enhanced opinion.***
The Audacity of Hope
Ilinois's Democratic senator illuminates the constraints of mainstream politics all too well in this sonorous manifesto.
Obama (Dreams from My Father) castigates divisive partisanship (especially the Republican brand) and calls for a centrist politics based on broad American values. His own cautious liberalism is a model: he's skeptical of big government and of Republican tax cuts for the rich and Social Security privatization; he's prochoice, but respectful of prolifers; supportive of religion, but not of imposing it. The policy result is a tepid Clintonism, featuring tax credits for the poor, a host of small-bore programs to address everything from worker retraining to teen pregnancy, and a health-care program that resembles Clinton's Hillary-care proposals. On Iraq, he floats a phased but open-ended troop withdrawal. His triangulated positions can seem conflicted: he supports free trade, while deploring its effects on American workers (he opposed the Central American Free Trade Agreement), in the end hoping halfheartedly that more support for education, science and renewable energy will see the economy through the dilemmas of globalization. Obama writes insightfully, with vivid firsthand observations, about politics and the compromises forced on politicians by fund-raising, interest groups, the media and legislative horse-trading. Alas, his muddled, uninspiring proposals bear the stamp of those compromises.
Ilinois's Democratic senator illuminates the constraints of mainstream politics all too well in this sonorous manifesto.
Obama (Dreams from My Father) castigates divisive partisanship (especially the Republican brand) and calls for a centrist politics based on broad American values. His own cautious liberalism is a model: he's skeptical of big government and of Republican tax cuts for the rich and Social Security privatization; he's prochoice, but respectful of prolifers; supportive of religion, but not of imposing it. The policy result is a tepid Clintonism, featuring tax credits for the poor, a host of small-bore programs to address everything from worker retraining to teen pregnancy, and a health-care program that resembles Clinton's Hillary-care proposals. On Iraq, he floats a phased but open-ended troop withdrawal. His triangulated positions can seem conflicted: he supports free trade, while deploring its effects on American workers (he opposed the Central American Free Trade Agreement), in the end hoping halfheartedly that more support for education, science and renewable energy will see the economy through the dilemmas of globalization. Obama writes insightfully, with vivid firsthand observations, about politics and the compromises forced on politicians by fund-raising, interest groups, the media and legislative horse-trading. Alas, his muddled, uninspiring proposals bear the stamp of those compromises. Sunday, January 25, 2009
"O-стиль"
Барак Обама тангараг өргөсөн даруйдаа овоолгоотой их ажилд ханцуй шамлан оров. Түүний хурд, ажилд махруун чанараас бид зайлшгүй суралцах ёстой. Аливаа улсад их бага гэлтгүй шийдлээ хүлээсэн ажлууд түм бумаараа бий. Тэрэн дотроос хамгийн ноцтой, нэн түрүүнд шийдвэл зохих асуудлуудыг шуурхай хэлэлцэн харьцангуй боломжийн шийдэлд хүрэх нь улс үндэстний эрх ашигт нийцэх бөгөөд түүнд хэрхэн тоглолт хийж буй байдлаас л удирдагчийн ур дүй, мэдлэг чадвар, хүнийг хөдөлгөх, нийгмийг идэвхижүүлэх авъяас харагдана. Обамагийн хувьд эхэлж байна. Тэрээр улс орныхоо санхүүгийн хүнд байдлыг даван туулах шинэ төлөвлөгөөг танилцуулж байна. Ердөө 6 минут хүрэхгүй үгэнд багтаан Обама өөрийн эдийн засгийг сэргээх ажлынхаа үндсэн хөтөлбөрийг маш тодорхой, ойлгомжтой тайлбарлалаа. Хямралын хүрээг энгийнээр өнгийж үзвэл өрх бүрийн төсвөөс 12 мянган ам.доллар сох тутсантай тэнцэх бөгөөд үүнийг 300 сая хүнтэй улсын нэгж гэр бүлд үржүүлвэл ямар их хэмжээтэй эдийн засгийн "хохирол" бидний өмнө тулгараад байгааг харж болно. "Бидний" гэж хэлсний учир нь америкийн зах зээл нааштайгаар эргэх нь дэлхийн эдийн засгийн тогтвортой байдал, цаашлаад Монголын өдөр тутмын амьдралд ч бас ихээхэн нөлөө үзүүлэх юм. Ямартаа ч Америкийн удирдлага хурдтайгаар ажиллаж эхэллээ. Цагаан Ордны тэргүүн "Шинэчлэлийн сайт" нэртэй вэб хуудас нээж түүгээр дамжуулан Нэгдсэн Улсын иргэн бүр нь Америкийн төр ард түмнийхээ татвараар цугларсан ширхэг центийг юунд зарцуулж байгааг харах боломжтойг зарлалаа. Нээлттэй, хариуцлагатай, идэвхитэй байдлыг уриа болгож буй Обама: "Бид аль намыг дэмждэгээрээ бус, энэ улсын иргэн гэдгээр асуудалд хандах болно" гэж онцлон хэлнэ лээ. Вашингтоны энэ мэдэгдлийн үеэр Улаанбаатарт эдийн засгийн хүндрэлийн тухай хэлэцүүлэг өрнөв. Улс төрчид, эдийн засагчид, судлаачид гээд боломжийн хүрээнд асуудал хэлэлцэв. Бүгд нэгэн дуугаар "Бид хүндрэлтэй тулгархаа урьдчилан харж чадсан, гэвч хямралыг даван туулах ажлыг хурдтай, ухаалаг зохион байгуулж чадсангүй" хэмээн хоолой хорших аж. Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр гуай "хариуцлагагүй байдлаас үүдсэн хямрал" хэмээх Обамагийн үгийг ишилж Монголд хариуцлагыг улам боловсронгуй болгохыг шат шатанд анхаармаар байна гэж онцлож байна лээ. Энэ чхэдэн жилийн өмнөх Н.Багабанди гуайн томъёолсон "хариуцлагагүйн зуд хаа хаанаа нүүрлэлээ" гэж хэлснийг дэмжсэн аргумент л даа. Үнэндээ асуудал хэдийгээр дэлхийн түвшнийх байгаа боловч нэгэнт дертөнцөд нүүрлэсэн аюулыг бид яалтай гэж гар хумхих буюу, толгой гудайлган суух нь яав ч цагаа олоогүй хойргошил. Бид энэ хямралыг илүү хурдтай, эрсдэл багатай даван туулахын тулд үндэсний эдийн засгийн "Тинк Танк"-ыг ажиллагаанд оруулж, цаг үеэ хурдтай шуурхай мэдэрсэн алхмуудыг хиймээр байна. Бусдын сайхнаас суралцах сайхан. Үүнийг анзаарч бусад орны хурдаас ч суралцмаарсан. Өнөөдөр би Америкт нэг литер бензиныг 700 орчим төгрөгөөр худалдаж авч байна. Монголыг бодвол цалингийн дундаж нь хэдэн арав дахин илүү, зарим талаар бараа бүтээгдэхүүн нь манай зах зээлээс ч хямд олддог энэ хүчирхэг орон биднээс ч бага зардлаар шатахуунаа авч байна. Нэгийг бодож хоёрыг тунгаамаар.
Өө тийм сүүлийн үед Америкад нэг үг "моодонд орж байна". тэр нь "О-загвар" буюу "О стильтэй байх". Учирлавал "Обама шиг байх" гэсэн утгад дүйнэ. Дахин хөрвүүлвэл "хурдтай, эрчтэй, эв нэгдлийг зангидсан, бүхний хайрыг булаасан" гэсэн утгатай. За ингээд Монголд бид чинь Баяр ахын "Б стильтэй", Энхбаяр ахын "Э стильтэй", нарийн ярьвал дэмбэрэл ахын "Ди стильтэй" нэг үгэндээ "ЭБД стильтэй" л байх шив дээ. Англиар бол "EBD". Гэхдээ "эвдэх" биш шүү дээ.
С.Эрдэнэболд
Блүүмингтон
Өө тийм сүүлийн үед Америкад нэг үг "моодонд орж байна". тэр нь "О-загвар" буюу "О стильтэй байх". Учирлавал "Обама шиг байх" гэсэн утгад дүйнэ. Дахин хөрвүүлвэл "хурдтай, эрчтэй, эв нэгдлийг зангидсан, бүхний хайрыг булаасан" гэсэн утгатай. За ингээд Монголд бид чинь Баяр ахын "Б стильтэй", Энхбаяр ахын "Э стильтэй", нарийн ярьвал дэмбэрэл ахын "Ди стильтэй" нэг үгэндээ "ЭБД стильтэй" л байх шив дээ. Англиар бол "EBD". Гэхдээ "эвдэх" биш шүү дээ.
С.Эрдэнэболд
Блүүмингтон
Saturday, January 24, 2009
Малчны хот
Сар шинэдийн өмнөхөн малчны хот нэг иймэрхүү л байдаг даа. Төлийн түрүүч эхнээсээ цангинаж, өвөөгийн гэрийн баруун хаяанд хоёр хашаа зангидаж хурга ишгээ хашина. Хүйтэнд хатгай авхуулчихгүй гээд зарим нэгэнд нь эмээ нэмнээ оёж өгнө. Үдээс хойш нар буухын хэрд мал хотлох үеэр төлөө тавьж хөхүүлнэ. Өвөлдөө малчны хот урин цагийн бодвол ажил шинэгэрх ч үүрийн таван жингээс үдшийн бүрий хүртэл ер зүгээр суух зав гарна гэж үгүй. Оторгүй өнтэй сайхан жилд бол эрчүүд өглөө босч адуу малаа бэлчээрт нь эргэх буюу унаагаа сэлгэнэ. Хүүхнүүд үнээгээ саах буюу сүү хөөрүүлэн бурхандаа дээжлэнгээ хангай дэлхийдээ өргөнө. Бага балчир хүүхдүүд "баас авах" буюу урьд шөнө хотонд хаялсан үхрийн баасыг дэнж дээр аваачиж асгана. Энэ зуур гэр ид дулаацаж зуухны бүхээгний хүнгэнэх дуу, аргал хөрзөнгийн чад пад хийх дуутай хоршин гэр сайхан халаад тогтуун сайхан. Хотны их гэрээс өвөө гарч хойд хамар дээр цомцойн суугаад хэдэн зүгтээ дуран тавих буюу буцаж ирээд ойр холын хууч хөөрнө. 
-"Өнөөдөр ч тэнгэр аятайхан байна, баруун хойноос жаахан салхитай байх чинь энэ араажив юу гэх нь үү" хэмээн гарынхаа алгаар зөөлөн евроход арааживын долгион яг тааран "Хүсэлтийн хариу"нэвтрүүлэг явж байна. Ах адуунд явахдаа харсан хуучаа дэлгэхийн зуур,
-"Маргааш сумын төв орж тав гурван юм авдаг юм уу, аав та тэтгэвэрийн хэдээ захих уу?" гэж өвөөгийн зүг харан эвдэрч моонийсон бахим хуруугаараа бүдүүн улаан тамхиа эвлэгхэн ороогоод том улаан хэл гарган шалавлан норгож хуулиж татна. Гэрийн тооноор нар тусаж шугамдсан мэт хурц цацрагийн доогуур ахын тамхины баагисан утаа суунаглана.
Энэ үед эмээ борц нүдэх агаад, цагийн саалтанд үрчлээ тогтсон бурал магнайгаа арчиж, залуу зандан насанд нь гилэн хар байсан байх даа гэмээр санчигныхаа буурал үсийг чихнийхээ хойгуур хавчуулангаа:
-"Хотоос хүүхнүүд өнөөдөр ирэх байх, хэдүүлээ хот хороогоо сайхан цэмцийлгье" гэж хэлээд баясгалантайгаар хийж буй ажлаа үргэлжлүүлнэ. Малчны хотонд борц нүдэх битүү чимээ, шинэхэн төлийн цовоо сэргэлэн дуу, уян дээр үүрсэх хонгор морины амгай даран үүрсэх мөнгөн чимээтэй хоршин Монгол амьдрал үргэлжилнэ.
С.Эрдэнэболд
Блүүмингтон хот
Thursday, January 22, 2009
Гайхамшигт туршилт
Ларж Хэдрон Коллэйдор буюу Дэлхийн хамгийн аварга тойрог лаборторийг Хорьдугаар зуунй сүүл үеэс эхлэн Женевийн хэл дээр барьж эхэлжээ. Энэхүү лабортори нь Дэлхий хамгийн хүйтэн газар болох -70 градусс хүрдэг өмнөд туйлаас ч илүү хүйтэн болох -271 градуссыг өөрөөсөө ялгаруулах чадалтай бөгөөд манай гараг дээрхи хамгийн халуун температур болох нэмэх 10 сая градуссыг үүсгэх чадалтай. Газар доорх 100 метрийн гүнд нийтдээ 27 км турш цагираг хэлбэрээр үргэлжлэх энэхүү туршилтийн лабортори нь хүний гараар бүтээж буй хамгийн агуу судалгааны лабортори юм. Бид эсийг бүрүүлэгч эгэл бөөмс, түүнийг тойрон эргэлдэгч протон нейтроны тухай Дунд сургуулийн хичээлд үздэг. Харин орчин цагт олдоод байгаа хамгийн өчүүхэн элементийг буюу тэрхүү хими, физикийн хамгийн бага нэгжийг ө
ндөр хурдаар тасалж, нийт 27 км замын турших тойрогт өөд өөдөөс нь мөргөлдүүлэн туршсанаас тэнд молекулын түвшнээс илүү нарийн түвшинд задрал явагдах боломжтой гэж эрдэмтэд үзэж байгаа юм. (Энэ нь 15 тэрбум жилийн өмнөх термодинамикийн 2 дугаар хуулиар явагдсан ИХ ТЭСРЭЛТ маягийн юм болж ч магадгүй юм. Гэхдээ энэ бол зөвхөн миний бодол шүү)
Энгийн үгээр бол одоо шинжлэх ухааны түвшинд тогтоогдсон эсийн хамгийн бага нэгжийг мөргөлдүүлэн тэслэх байдлаар түүний зүй тогтол, хэлбэр хэмжээ, хүчин чадлыг тодорхойлно гэсэн үг. Миний хувьд хуулийн мэргэжилтэй учраас энэ төрлийн шинжлэх ухааны салбарын нээлтийг сонирхогчийн байр сууринаас ажиглаж байна. Европийн Холбооны зүгээс дэмжлэг авч Европийн Цөмийн Эрчим Хүчний Судалгааны Төвийн үйл ажиллагааны хүрээнд хэрэгжиж буй энэ төслийн тухай манай шинэ залуу үе, судлаачид сонирхон судлавал бидэнд ихээхэн ирээдүй бий гэж найдаж байна. 1995 оноос эхлэн нийтдээ 3 тэрбум шахуй Еврогийн хөрөнгө оруулалт зарцуулсан энэ төсөл одоогийн байдлаар түр завсарлаад байна. Учир нь туршилтын үеэр цөмийн хурдасгуур хоолойд гэмтэл гарсан бөгөөд үүнийг засах ажил өрнөж байна. Ер нь энэ үлэмж том лаборторийн судалгааг дэлхийд нааштай сайн сайхан ирээдүй авчирч, шинжлэх ухааны хөгжлийг улам бүр урагшлуулна гэсэн эрдэмтэд, олон нийт байхад, энэ лабортори ажиллаж эхэлснээр дэлхий даяар соронзон шуурга үүсэх буюу, дэлхий ямар ч цахилгаангүй болно гэх зэргээр шүүмжлэн эсэргүүцэгч, бас болгоомжлон хориглогчид ч байгаа юм.
Аан тийм домогт Стивен Хаукинг гуай хэлэхдээ: "Энэ туршилтын үндсэнд өмнө нь хүн төрөлхтөн мэдэж амжаагүй байсан зүйлээ мэдэх болно, үүнд би 100 доллараар мөрийцөхөд ч бэлэн байна" гэж өгүүлсэн бөгөөд магадгүй энэ туршилт эрдэмтэдийн төсөөлж байгаа үр дүнд хүрвэл Эенштений томъёолсон "цаг хугацааны машин", "өнгөрсөнд зорчих асуулт" болон "хар энерги"-ийн тухай гээд олон шидийн "шинэ" мэдэгдэхүүнтэй болох гэнэ. Нөгөө өнцгөөс харвал хүн төрөлхтөний хэт хөгжилд тэмүүлсэн алхмууд нь төгсжихийн хэрээр мөхөлрүү алхам алхмаар ойртоод ч байх шиг.
Хэрвээ энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдэх хүсэлтэй хүн байвал доорхи хаягаар нарийвчлан сонирхоорой.
School of Law
Indiana University
http://en.wikipedia.org/wiki/Large_Hadron_Collider
http://public.web.cern.ch/public/en/LHC/LHC-en.html
Америкийн Нэгдсэн Улсын 44 дэх Ерөнхийлөгч Барак Обама тангараг өргөхдөө хэлсэн үг
Хүндэт иргэдээ,
Би өнөөдөр та бүхний өмнө өвөг дээдсийнхээ амь биеээ зориулсан гэгээн үйлсийг дурсан санаж, та бүхнээс надад хайрласан төгс итгэлд гүнээ талархаж, өмнөө тулгараад буй үүрэг хариуцлагаа ухааран зогсож байна.
Ерөнхийлөгч Буш-д эх орныхоо төлөө хийсэн хөдөлмөр, зүтгэл мөн түүнчлэн засаг захиргааны шилжилтийн үед бидэнтэй харамгүй сэтгэлээр хамтран ажилласан явдалд тань талархал илэрхийлье.
Хөгжил дэвшилийн түрлэг, энх тайвны төлөө дэвшлийн явц, ээдрээтэй нийгмийн өөр өөр цаг үед нийт 44 Америк хүн ерөнхийлөгчийн тангараг өргөжээ. Энэ хугацаанд Америк орон зөвхөн төрийн өндөрлөгийн хэтийн зөв зорилт, чадвараас гадна, ард түмэн, өвөг дээдсийнхээ итгэл үнэмшил, үндсэн хуулиндаа үнэнч байснаар өдий хүрсэн, тийм ч байгаа, тийм ч байх ёстой.
Бид хямралд орсон нь нэгэнт тодорхой боллоо. Улс үндэстэн маань өс хонзон, үзэн ядалт, хүчирхийлэгчдийн том сүлжээний эсрэг тэмцэж байна. Шунахай сувдаг сэтгэлийн уршгаар, бас зарим хүмүүсийн хариуцлага цалгардсанаас, нөгөөтэйгүүр хамтын зөв оновчтой шийдвэр гаргаж, эх орон улс үндэстнээ шинэ эринд бэлтгээгүйн гайгаар эдийн засаг маань доройтон мууджээ. Иргэд маань орон гэргүй болж, ажилгүйдэл газар авч, бизнесүүд хаалгаа хааж байна.
Эрүүл мэндийн зардал өндөр үнэтэй, сургуулиуд хэт олноороо суларч, чанаргүйтэн өдрөөс өдөрт бидний эрчим хүч хэрэглэх зуршил өрсөлдөгчдийг эрчимжүүлж эх дэлхийг маань заналхийлэх боллоо. Энэ бол статистик үзүүлэлт, тоолчихож болох, харахад үзэгдэх хямралын баримт.
Гэтэл хэмжихэд бэрх ч, хэлэхгүй байхын аргагүй нэгэн зүйл бол Америк орон хямралд бууж өгөхөөс аргагүй болсон мэт залуу үеийнхний итгэл үнэмшил алдагдаж, харц доогуур алхах айдас нүүрлэж байгаа явдал юм. Та бидний өмнө тулгараад байгаа бэршээлүүд бодит бөгөөд ноцтой бас олон гэдгийг ч шууд хэлье.
Хоромхон хугацаанд хялбархан даван туулах аргагүй боловч Даван туулах л болно гэдэгт Америкчууд минь итгэгтүн! Өнөөдөр бид айдас бус итгэл найдвар, зөрчилдөөн биш нэгдмэл зорилгыг сонгосноороо энэ цуглажээ. Өнөөдөр бид хэдэн биесээ хөөрөгдөж, аль эсвэл чичлэх байдал, худал амлалт, хэрэггүй гомрохлоор дүүрсэн улс төрд цэг тавихаар энд цугларсан.
Манай улс залуу ч бид Гэгээн сургаальд зааснаар гоомой аяглахаа болих цаг иржээ. Бид өөдрөг үзэлдээ үнэнч байж, түүхийн зөв талд зогсож, хүн бүхэн эрх тэгш, бүгд эрх чөлөөтэй, хүн бүхэнд өөрсдийнхөө аз жаргалт хувь тавилангаа мөрдөх эрхтэй гэх, үеэс үед залгамжлагдан ирсэн үнэт эрдэнэ, мэргэн ухаант Бурханы лүндэнг мөрдөн дагах цаг иржээ.
Агуу алдар хишиг өөрөө ирдэггүй, тэмцэж бүтээж олдог жамтайг санан улс орноо агуу гүрэн болохыг бататгах зорилтондоо бид дөт зам хайлгүй тууштай тэмцсээр ирсэн. Тэр бол нэр сүр, хөрөнгөнд шунаж, зугаа цэнгэлийг ажил хөдөлмөрөөс дээгуурт тавьдаг дорой хүмүүсийн сажилдаг зам биш байлаа. Харин ч эрх чөлөө хөгжил дэвшлийн төлөө урт удаан, олон төвөгтэй бартаат замаар эрсдэлийг туулж, ихийг хийж ирсэн. Тэр бол нэр нь дуурсагдах болоод үл дуурсагдах ажил хэрэгч эрчүүд болоод бүсгүйчүүдийн зам юм. Тэд бидний төлөө тэнгис далайг гатлан шинэ амьдрал хайн ирж, тэд бидний төлөө хүнд бэрх орчинд ташуурдуулан байж Баруунд сууришжээ.
Тэд бидний төлөө Хэ Шан, Норманди, Конкорд, Гэттисбэрг зэрэг газруудад байлдан амиа өгчээ. Цагаас цагт энэ л хүмүүс бид бүгдийг сайн сайхан амьдралтай болоосой гэж хоёр гараа шалбартал ажиллаж, зүдэрч, золиолсон байж Америкийг нэг байтугай нилээдийн сэтгэлд багтахааргүй их хүсэл мөрөөдөл тээн, эд хөрөнгө,эрх мэдэл,эх нутгаасаа илүүд үзэж ирсэн.
Ийм л замаар бид явсаар ирсэн. Дэлхий дээрх хамгийн дэвшилттэй, хүчтэй улс орон манайх болсон билээ. Манай ажилчид хямралын өмнөх шигээ л үр бүтээлтэй ажилласаар, бидний оюун ухаан шинийг сэдсэн хэвээр, бидний хэрэгцээ өнгөрсөн долоо хоног, түрүү сар, ноднингынх шигээ эрэлт ихтэй байсан хэвээр.
Бидний хүчин чадал үл барагдам. Таагүй шийдвэрийг хойш тавьж, цөөнхийн сонирхолыг хамгаалдаг цаг өнгөрчээ. Өнөөдрөөс эхлээд бид өндийж босон, Америкийг дахин сэргээх ажилд хамцуй шамлан орох хэрэгтэй. Хаашаа л харна хийх ажил байна. Манай эдийн засгийн байгаа байдал зоригтой шуурхай шийдвэр шаардаж байна. Бид зөвхөн шинэ ажлийн орон тоо биш харин өсөлтийн үндэс суурийг бий болгох ёстой. Худалдаа арилжааг хангаж, биднийг хооронд нь холбох зам гүүр, цахилгааны болон дижитал шугамнууд барих шаардлагатай. Бид шинжлэх ухааныг зохих ёсоор нь хэрэглэж, технологын гайхамшгаар эрүүл мэндийн үйлчилгээхний чанарыг сайжруулж үнэ өртөгийг бууруулах хэрэгтэй.
Машин тэрэг, аж үйлдвэрээ газар шороо, нар салхины эрч хүчээр хангах болно. Бүх их дээд, дунд бага сургиулуудаа шинэ эрин үеийнхний шаардлаганд нийцүүлэн өөрчилж шинэчлэх болно. Эд бол бидний чадах зүйлс, эд бол бидний хийх ёстой зүйлс мөн. За тэгтэл, бид бүгдийн хүсэл эрмэлзэл, зорьсон зорилгод эргэлзэж, манай бүтэц хэт олон том төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж чадахгүй гэх хэсэг бүлэг ч байна. Нэгдмэл зорилго, нягт зориг хүсэл төсөөлөлтэй нийлэхээрээ эрх чөлөөт энгийн ард их амжилтыг бүтээж чадсаар ирсэнийг мартсан бол тэр хүмүүсийн ой мууджээ гэж хэлэх байна. Биднийг олон жил тойрсон улс төрийн улиг асуудлууд аль хэдийн өөрчлөгдөж үгүй болсоныг үгүйсгэгч нар маань ойлгож хараахан амжаагүй бололтой.
Өнөөдөр Америкийн засгийн газар том уу, бага уу гэдэгт биш, харин иргэддээ боломжын цалинтай ажил олж өгч, хангамж үзүүлж, тэтгэвэр олгож чадахуу үгүй юу гэдэг асуулт бидний өмнө тулгараад байна. Хэрвээ хариулт нь Тийм - болж байна, чадаж байна бол хөтөлбөр цааш үргэлжлэнэ, хэрэв хариулт маань Үгүй бол хөтөлбөрүүд төгсгөл болно. Мөн төрийн ажилтнуудын хариуцлагыг нэмж, зардлыг зөв зохистойгоор хянан, өө сэв, муу зуршлуудыг арилгаснаар л ард түмнийхээ засаг төрдөө итгэх итгэлийг олж авах болно. Зах зээл сайн мууг дагуулах хүчин үү гэвэл эд баялаг, эрх чөлөөг тэлэгч байж болох нь үнэнээс үнэн. Гэсэн хэдий ч өнөөгийн энэ хямрал бидэнд анхааралтай байж, хяналтандаа байлгахын чухлыг санамж сургааль болголоо. Улс үндэстний хөгжлийн зам зөвхөн хөгжин цэцэглэхийг л эрхэм болговоос богино насалдаг.
Манай эдийн засгийн амжилт ганц дотоодын нийт бүтээгдхүүнийхээ хэмжээгээр биш, бусдын тусын тулд өгөх өглөг буян бус харин чин зүрхэндээ хүсэл эрмэлзлэлтэй хэн бүхнээ олгож буй хөгжин дэвших боломжоор тодорхойлогдсоор ирсэн. Өвөг дээдэс маань бидний төсөөлж баршгүй бэрхшээл дундуур эрх зүй, хууль дүрмийг анх үзэглэснээр үеэс үед тунхаг бичиг маань өргөжин баяжсаар ирсэн нь бидний хувьд ертөнцийн гэрэл гэгээ, итгэл үнэмшил болсон хэвээр. Тийм ч учраас томоос том нийслэл хотын засаг захиргаанаас авахуулаад аавын минь төрсөн жижиг тосгоноос үзэж байгаа хүмүүст хандан хэлэхэд, энхийг эрхэмлэгч, зөв ёсыг хүндэтгэгч улс үндэстэн, ард түмэн бүхэн Америкийн анд нөхөд бөгөөд бид дахин манлайлан удирдахад бэлэн гэдэгийг мэдэгтүн.
Өмнөх үеийнхэн маань фашизм, коммунизмыг зөвхөн танк пуужин зэвсгийн хүчээр биш, няцашгүй итгэл, хашир ухаан, нарийн төлөвлөөг хоршуулан ашигласны ачаар л хүссэн үр дүндээ хүрч хүн ардаа хамгаалж чадсан. Энэхүү зарчимын дагуу, бидний өмнө тулгараад байгаа заналхийллийг илүү хүч чармайлт гарган, үндэстэн хоорондын харилцан ойлголцол, хамтын ажиллагаагаар уламжлах болно. Иракыг хариуцлагатайгаар иргэдэд нь хүлээлгэн өгч, Афганистанд амар үл олдох энх тунхыг бий болгоно. Өнөө үеийн найзууд болон нэгэн цагт дайсан явсан андуудтайгаа бид цөмийн зэвсгийн заналыг багасгах, дэлхийн цаг уурын дулаарлыг хазаарлах гэх мэт асуудлууд дээр цуцашгүй ажиллана. Бид амьдралийнхаа хэв маягын төлөө хүлцэл өчихгүй, бид түүнийг бас өмгөөлөхгүй.
Айдас хүйдсийг албадаж, гэмгүй иргэдийг алан хядах замаар зорилгоо хэрэгжүүлэгчдэд хандан хэлэхэд Бидний сүлд хүчтэй, бид эвдэршгүй. Та нар биднээс удаан үргэлжлэхгүй, бид та нарийг ялах л болно. Бидний өв цөхрөл биш, хүч тэнхээ билээ. Бид ертөнцийн өнцөг булан бүрээс хүрэлцэн ирсэн, бүхий л хэл, соёлтон, шашинтнуудаас бүрдсэн төгс улс гүрэн. Бид иргэний дайн, салан тусгаарлалтын гашуун түүхийг туулсан илүү хүчтэй, илүү нэгдмэл олон түмний гишүүн бүр анхнаасаа өш хонзон, үзэн ядалт нэг л өдөр эцэс болж, жалгын үзэл саарна гэдэгт итгэдэг. Бид дэлхий жижгэрэх тусмаа нийтлэг хүмүүнлэг шинж илүү газар авна гэдэгт итгэдэг. Америк улс энх тайвны шинэ эринийг уриалан дуудан дагуулахад өөрийн үүргээ ёсчлон биелүүлэх ёстой.
Лалын ертөнцийнхөнтэй бид харилцан хоёр талын хүндэтгэл, сонирхолтойгоор шинэ арга замыг илэрхийлнэ. Нийгмийнхээ дутуу зүтүүг Барууны улс оронд тохож, зөрчилдөөн хайгч улс төрийн удирдагч нарт хандахад өөрийн ард түмэн таныг эвдэлсэн сөнөөснөөр чинь бус хийсэн бүтээснээр тань үнэлнэ шүү. Эрх мэдэл, ямба суудлаа авилгал, заль мэх, зандралаар баригчдад хэлэхэд та нар түүхийн буруу талд байгаагаа мэдэрвээс, атгасан гараа дэлгэвээс, бид гараа сунган барихад бэлэн байна. Ядуу зүдүү улс орнуудад хандан хэлэхэд: газар тариаланг чинь хөгжүүлж, цэвэр ус урсгаж, өлсгөлөнг багасгаж, эрдмийг дэлгэрүүлэхэд тань хүчин чармайлтаа хамтатгана гэж амлая. Бидэнтэй адил дутагдах гачигдахгүй аж төрөгсдөд хандахад: өлсөж зовж шаналж буй бусад үндэстэнг үл ойшоон ханаж цадахгүй байгаа нөөц баялагаа хэрэглэх зуршилаа болих цаг ирсэн. Дэлхий өөрчлөгдөхийн хэрээр бид өөрчлөгдөх ёстой.
Яг энэ мөчид бидний төлөө элсэн цөлийг гатлан, өндөр уулсийг даван ирсэн зоригт Америкчуудаа дурсан талархая. Он жилийн уртад нойрсон буй баатруудийн маань сүнс бидэнд хэлэх гэгээн сургаальтай. Эрх чөлөөний сахиул, энэ биеэс илүү их үйлсийн төлөө бие сэтгэлээ зориулагч нар байсны тань төлөө хүндэтгэе. Гэсэн хэдий ч, яг энэ мөчийн оргилуун өөдрөг Америк л бидний ирээдүйг тодорхойлно. Засгийн газрийн чадах хийх зүйл байх атал, ард түмний итгэл үнэмшил, тууштай тэмцэл Улс гүрний ирээдүйг тодорхойлно. Үерт гэрээ урсгасан танихгүй нэгнээ гэртээ байлгах нинжин сэтгэл, ажлаа алдах гэж буй нэгэндээ ажлын цагаасаа хуваалцах харамгүй сэтгэл л биднийг харанхуйгаас аврах болно. Түймрийн утаа дүүрэн байшингийн зүг орох Галтай тэмцэгчийн эр зориг, үр хүүхдээ хайрлан хамгаалж, сурган хүмүүжүүлж, ирээдүйн бидний хувь заяаг босгох эцэг эхчүүдийн нөлөө аврал болно. Бидний өмнө тулгараад байгаа бэрхшээлүүд, түүнтэй тэмцэх арга шинэ мэт санагдавч, амжилтийн гол түлхүүр болох шударга ёс, хөдөлмөрч зан, эр зориг, эрх тэгш байдал, сониуч зан, тэвчээр хатуужил, эх оронч үзэл хэвээр. Энэ бүхэн үнэн.
Хүн төрөлхтний түүхэнд батлагдсан үнэн, бидний зайлшгүй эргэх ухаарах үнэн. Америкчууд бидэнд өөртөө, улсдаа, дэлхийд хулээсэн иргэний үүрэг, амлалтаа баяр баясал, бахдалтайгаар биелуулэх шинэ эриний хариуцлага оноогдоод байна. Бүхий л арьс өнгөтөн, шашин шүтлэгтний төлөөлөл болсон хүүхэд хөгшид, эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс энд хуран цугларч баяр тэмдэглэж байгаа нь 60 жилийн өмнө хоолны газар үйлчлүүлэх эрхгүй явсан нэгэн эцгийн хүү өнөөдөр таны өмнө хамгийн эрхэм тангаргыг өргөөд зогсож байгаа нь бидний эрх чөлөө, итгэл үнэмшил, үзэл бодлын баталгаа, Бурхны бидэнд итгэн хулээлгэсэн хувь заяаны даалгавар юм. Энэ өдрийг бид хэн бэ, хэр хол аялсан хүмүүс вэ? гэдгээ санах өдөр болгон тэмдэглэе.
Америк орон дэлхийд мэндэлсэн тэр жилийн идэр есийн хүйтэнд, мөсөн голын эрэгт саатан суугаа цэрэг эрсийг эргэн дурсая. Нийслэл хот эзгүйрч, дайсан ойртож, цас цусаар бүрхэгдсэн хувьсгалын өдрүүдэд, эх орны минь эцэг ард иргэддээ хандан “Хот улс аюул нүүрлэхэд идэр есийн хуйтэнд итгэл найдвараар дүүрэн, зөв ёсны төлөө нуграшгуй зоригоор тэмцсэн юм гэдгийг дэлхий дахинаа мэдэг” хэмээн зарлиг буулгаж билээ. Их хямралын энэ цагт идэр есийн хүйтнээр, итгэл найдвараар дүүрэн байж өнөөгийн ороо бусгаа цагийг хамтдаа зоригтойгоор туулцгаая. Бурханы ивээл, тэнгэрийн хаян дор тулгарч буй бэрхшээлийг туулаад гарсан юм, хойч үедээ эрх чөлөөг бэлэглэсэн юм хэмээн ач гуч нартаа дурсагдацгаая Америкчуудаа.
Баярлалаа.
Бурхан таныг ивээг. Бурхан Америк орныг ивээг.
Орчуулсан Г. Бодьбилгүүн – Вашингтон Д.С.
http://dayarmongol.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2962&Itemid=1
Би өнөөдөр та бүхний өмнө өвөг дээдсийнхээ амь биеээ зориулсан гэгээн үйлсийг дурсан санаж, та бүхнээс надад хайрласан төгс итгэлд гүнээ талархаж, өмнөө тулгараад буй үүрэг хариуцлагаа ухааран зогсож байна.
Ерөнхийлөгч Буш-д эх орныхоо төлөө хийсэн хөдөлмөр, зүтгэл мөн түүнчлэн засаг захиргааны шилжилтийн үед бидэнтэй харамгүй сэтгэлээр хамтран ажилласан явдалд тань талархал илэрхийлье.
Хөгжил дэвшилийн түрлэг, энх тайвны төлөө дэвшлийн явц, ээдрээтэй нийгмийн өөр өөр цаг үед нийт 44 Америк хүн ерөнхийлөгчийн тангараг өргөжээ. Энэ хугацаанд Америк орон зөвхөн төрийн өндөрлөгийн хэтийн зөв зорилт, чадвараас гадна, ард түмэн, өвөг дээдсийнхээ итгэл үнэмшил, үндсэн хуулиндаа үнэнч байснаар өдий хүрсэн, тийм ч байгаа, тийм ч байх ёстой.
Бид хямралд орсон нь нэгэнт тодорхой боллоо. Улс үндэстэн маань өс хонзон, үзэн ядалт, хүчирхийлэгчдийн том сүлжээний эсрэг тэмцэж байна. Шунахай сувдаг сэтгэлийн уршгаар, бас зарим хүмүүсийн хариуцлага цалгардсанаас, нөгөөтэйгүүр хамтын зөв оновчтой шийдвэр гаргаж, эх орон улс үндэстнээ шинэ эринд бэлтгээгүйн гайгаар эдийн засаг маань доройтон мууджээ. Иргэд маань орон гэргүй болж, ажилгүйдэл газар авч, бизнесүүд хаалгаа хааж байна.
Эрүүл мэндийн зардал өндөр үнэтэй, сургуулиуд хэт олноороо суларч, чанаргүйтэн өдрөөс өдөрт бидний эрчим хүч хэрэглэх зуршил өрсөлдөгчдийг эрчимжүүлж эх дэлхийг маань заналхийлэх боллоо. Энэ бол статистик үзүүлэлт, тоолчихож болох, харахад үзэгдэх хямралын баримт.
Гэтэл хэмжихэд бэрх ч, хэлэхгүй байхын аргагүй нэгэн зүйл бол Америк орон хямралд бууж өгөхөөс аргагүй болсон мэт залуу үеийнхний итгэл үнэмшил алдагдаж, харц доогуур алхах айдас нүүрлэж байгаа явдал юм. Та бидний өмнө тулгараад байгаа бэршээлүүд бодит бөгөөд ноцтой бас олон гэдгийг ч шууд хэлье.
Хоромхон хугацаанд хялбархан даван туулах аргагүй боловч Даван туулах л болно гэдэгт Америкчууд минь итгэгтүн! Өнөөдөр бид айдас бус итгэл найдвар, зөрчилдөөн биш нэгдмэл зорилгыг сонгосноороо энэ цуглажээ. Өнөөдөр бид хэдэн биесээ хөөрөгдөж, аль эсвэл чичлэх байдал, худал амлалт, хэрэггүй гомрохлоор дүүрсэн улс төрд цэг тавихаар энд цугларсан.
Манай улс залуу ч бид Гэгээн сургаальд зааснаар гоомой аяглахаа болих цаг иржээ. Бид өөдрөг үзэлдээ үнэнч байж, түүхийн зөв талд зогсож, хүн бүхэн эрх тэгш, бүгд эрх чөлөөтэй, хүн бүхэнд өөрсдийнхөө аз жаргалт хувь тавилангаа мөрдөх эрхтэй гэх, үеэс үед залгамжлагдан ирсэн үнэт эрдэнэ, мэргэн ухаант Бурханы лүндэнг мөрдөн дагах цаг иржээ.
Агуу алдар хишиг өөрөө ирдэггүй, тэмцэж бүтээж олдог жамтайг санан улс орноо агуу гүрэн болохыг бататгах зорилтондоо бид дөт зам хайлгүй тууштай тэмцсээр ирсэн. Тэр бол нэр сүр, хөрөнгөнд шунаж, зугаа цэнгэлийг ажил хөдөлмөрөөс дээгуурт тавьдаг дорой хүмүүсийн сажилдаг зам биш байлаа. Харин ч эрх чөлөө хөгжил дэвшлийн төлөө урт удаан, олон төвөгтэй бартаат замаар эрсдэлийг туулж, ихийг хийж ирсэн. Тэр бол нэр нь дуурсагдах болоод үл дуурсагдах ажил хэрэгч эрчүүд болоод бүсгүйчүүдийн зам юм. Тэд бидний төлөө тэнгис далайг гатлан шинэ амьдрал хайн ирж, тэд бидний төлөө хүнд бэрх орчинд ташуурдуулан байж Баруунд сууришжээ.
Тэд бидний төлөө Хэ Шан, Норманди, Конкорд, Гэттисбэрг зэрэг газруудад байлдан амиа өгчээ. Цагаас цагт энэ л хүмүүс бид бүгдийг сайн сайхан амьдралтай болоосой гэж хоёр гараа шалбартал ажиллаж, зүдэрч, золиолсон байж Америкийг нэг байтугай нилээдийн сэтгэлд багтахааргүй их хүсэл мөрөөдөл тээн, эд хөрөнгө,эрх мэдэл,эх нутгаасаа илүүд үзэж ирсэн.
Ийм л замаар бид явсаар ирсэн. Дэлхий дээрх хамгийн дэвшилттэй, хүчтэй улс орон манайх болсон билээ. Манай ажилчид хямралын өмнөх шигээ л үр бүтээлтэй ажилласаар, бидний оюун ухаан шинийг сэдсэн хэвээр, бидний хэрэгцээ өнгөрсөн долоо хоног, түрүү сар, ноднингынх шигээ эрэлт ихтэй байсан хэвээр.
Бидний хүчин чадал үл барагдам. Таагүй шийдвэрийг хойш тавьж, цөөнхийн сонирхолыг хамгаалдаг цаг өнгөрчээ. Өнөөдрөөс эхлээд бид өндийж босон, Америкийг дахин сэргээх ажилд хамцуй шамлан орох хэрэгтэй. Хаашаа л харна хийх ажил байна. Манай эдийн засгийн байгаа байдал зоригтой шуурхай шийдвэр шаардаж байна. Бид зөвхөн шинэ ажлийн орон тоо биш харин өсөлтийн үндэс суурийг бий болгох ёстой. Худалдаа арилжааг хангаж, биднийг хооронд нь холбох зам гүүр, цахилгааны болон дижитал шугамнууд барих шаардлагатай. Бид шинжлэх ухааныг зохих ёсоор нь хэрэглэж, технологын гайхамшгаар эрүүл мэндийн үйлчилгээхний чанарыг сайжруулж үнэ өртөгийг бууруулах хэрэгтэй.
Машин тэрэг, аж үйлдвэрээ газар шороо, нар салхины эрч хүчээр хангах болно. Бүх их дээд, дунд бага сургиулуудаа шинэ эрин үеийнхний шаардлаганд нийцүүлэн өөрчилж шинэчлэх болно. Эд бол бидний чадах зүйлс, эд бол бидний хийх ёстой зүйлс мөн. За тэгтэл, бид бүгдийн хүсэл эрмэлзэл, зорьсон зорилгод эргэлзэж, манай бүтэц хэт олон том төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж чадахгүй гэх хэсэг бүлэг ч байна. Нэгдмэл зорилго, нягт зориг хүсэл төсөөлөлтэй нийлэхээрээ эрх чөлөөт энгийн ард их амжилтыг бүтээж чадсаар ирсэнийг мартсан бол тэр хүмүүсийн ой мууджээ гэж хэлэх байна. Биднийг олон жил тойрсон улс төрийн улиг асуудлууд аль хэдийн өөрчлөгдөж үгүй болсоныг үгүйсгэгч нар маань ойлгож хараахан амжаагүй бололтой.
Өнөөдөр Америкийн засгийн газар том уу, бага уу гэдэгт биш, харин иргэддээ боломжын цалинтай ажил олж өгч, хангамж үзүүлж, тэтгэвэр олгож чадахуу үгүй юу гэдэг асуулт бидний өмнө тулгараад байна. Хэрвээ хариулт нь Тийм - болж байна, чадаж байна бол хөтөлбөр цааш үргэлжлэнэ, хэрэв хариулт маань Үгүй бол хөтөлбөрүүд төгсгөл болно. Мөн төрийн ажилтнуудын хариуцлагыг нэмж, зардлыг зөв зохистойгоор хянан, өө сэв, муу зуршлуудыг арилгаснаар л ард түмнийхээ засаг төрдөө итгэх итгэлийг олж авах болно. Зах зээл сайн мууг дагуулах хүчин үү гэвэл эд баялаг, эрх чөлөөг тэлэгч байж болох нь үнэнээс үнэн. Гэсэн хэдий ч өнөөгийн энэ хямрал бидэнд анхааралтай байж, хяналтандаа байлгахын чухлыг санамж сургааль болголоо. Улс үндэстний хөгжлийн зам зөвхөн хөгжин цэцэглэхийг л эрхэм болговоос богино насалдаг.
Манай эдийн засгийн амжилт ганц дотоодын нийт бүтээгдхүүнийхээ хэмжээгээр биш, бусдын тусын тулд өгөх өглөг буян бус харин чин зүрхэндээ хүсэл эрмэлзлэлтэй хэн бүхнээ олгож буй хөгжин дэвших боломжоор тодорхойлогдсоор ирсэн. Өвөг дээдэс маань бидний төсөөлж баршгүй бэрхшээл дундуур эрх зүй, хууль дүрмийг анх үзэглэснээр үеэс үед тунхаг бичиг маань өргөжин баяжсаар ирсэн нь бидний хувьд ертөнцийн гэрэл гэгээ, итгэл үнэмшил болсон хэвээр. Тийм ч учраас томоос том нийслэл хотын засаг захиргаанаас авахуулаад аавын минь төрсөн жижиг тосгоноос үзэж байгаа хүмүүст хандан хэлэхэд, энхийг эрхэмлэгч, зөв ёсыг хүндэтгэгч улс үндэстэн, ард түмэн бүхэн Америкийн анд нөхөд бөгөөд бид дахин манлайлан удирдахад бэлэн гэдэгийг мэдэгтүн.
Өмнөх үеийнхэн маань фашизм, коммунизмыг зөвхөн танк пуужин зэвсгийн хүчээр биш, няцашгүй итгэл, хашир ухаан, нарийн төлөвлөөг хоршуулан ашигласны ачаар л хүссэн үр дүндээ хүрч хүн ардаа хамгаалж чадсан. Энэхүү зарчимын дагуу, бидний өмнө тулгараад байгаа заналхийллийг илүү хүч чармайлт гарган, үндэстэн хоорондын харилцан ойлголцол, хамтын ажиллагаагаар уламжлах болно. Иракыг хариуцлагатайгаар иргэдэд нь хүлээлгэн өгч, Афганистанд амар үл олдох энх тунхыг бий болгоно. Өнөө үеийн найзууд болон нэгэн цагт дайсан явсан андуудтайгаа бид цөмийн зэвсгийн заналыг багасгах, дэлхийн цаг уурын дулаарлыг хазаарлах гэх мэт асуудлууд дээр цуцашгүй ажиллана. Бид амьдралийнхаа хэв маягын төлөө хүлцэл өчихгүй, бид түүнийг бас өмгөөлөхгүй.
Айдас хүйдсийг албадаж, гэмгүй иргэдийг алан хядах замаар зорилгоо хэрэгжүүлэгчдэд хандан хэлэхэд Бидний сүлд хүчтэй, бид эвдэршгүй. Та нар биднээс удаан үргэлжлэхгүй, бид та нарийг ялах л болно. Бидний өв цөхрөл биш, хүч тэнхээ билээ. Бид ертөнцийн өнцөг булан бүрээс хүрэлцэн ирсэн, бүхий л хэл, соёлтон, шашинтнуудаас бүрдсэн төгс улс гүрэн. Бид иргэний дайн, салан тусгаарлалтын гашуун түүхийг туулсан илүү хүчтэй, илүү нэгдмэл олон түмний гишүүн бүр анхнаасаа өш хонзон, үзэн ядалт нэг л өдөр эцэс болж, жалгын үзэл саарна гэдэгт итгэдэг. Бид дэлхий жижгэрэх тусмаа нийтлэг хүмүүнлэг шинж илүү газар авна гэдэгт итгэдэг. Америк улс энх тайвны шинэ эринийг уриалан дуудан дагуулахад өөрийн үүргээ ёсчлон биелүүлэх ёстой.
Лалын ертөнцийнхөнтэй бид харилцан хоёр талын хүндэтгэл, сонирхолтойгоор шинэ арга замыг илэрхийлнэ. Нийгмийнхээ дутуу зүтүүг Барууны улс оронд тохож, зөрчилдөөн хайгч улс төрийн удирдагч нарт хандахад өөрийн ард түмэн таныг эвдэлсэн сөнөөснөөр чинь бус хийсэн бүтээснээр тань үнэлнэ шүү. Эрх мэдэл, ямба суудлаа авилгал, заль мэх, зандралаар баригчдад хэлэхэд та нар түүхийн буруу талд байгаагаа мэдэрвээс, атгасан гараа дэлгэвээс, бид гараа сунган барихад бэлэн байна. Ядуу зүдүү улс орнуудад хандан хэлэхэд: газар тариаланг чинь хөгжүүлж, цэвэр ус урсгаж, өлсгөлөнг багасгаж, эрдмийг дэлгэрүүлэхэд тань хүчин чармайлтаа хамтатгана гэж амлая. Бидэнтэй адил дутагдах гачигдахгүй аж төрөгсдөд хандахад: өлсөж зовж шаналж буй бусад үндэстэнг үл ойшоон ханаж цадахгүй байгаа нөөц баялагаа хэрэглэх зуршилаа болих цаг ирсэн. Дэлхий өөрчлөгдөхийн хэрээр бид өөрчлөгдөх ёстой.
Яг энэ мөчид бидний төлөө элсэн цөлийг гатлан, өндөр уулсийг даван ирсэн зоригт Америкчуудаа дурсан талархая. Он жилийн уртад нойрсон буй баатруудийн маань сүнс бидэнд хэлэх гэгээн сургаальтай. Эрх чөлөөний сахиул, энэ биеэс илүү их үйлсийн төлөө бие сэтгэлээ зориулагч нар байсны тань төлөө хүндэтгэе. Гэсэн хэдий ч, яг энэ мөчийн оргилуун өөдрөг Америк л бидний ирээдүйг тодорхойлно. Засгийн газрийн чадах хийх зүйл байх атал, ард түмний итгэл үнэмшил, тууштай тэмцэл Улс гүрний ирээдүйг тодорхойлно. Үерт гэрээ урсгасан танихгүй нэгнээ гэртээ байлгах нинжин сэтгэл, ажлаа алдах гэж буй нэгэндээ ажлын цагаасаа хуваалцах харамгүй сэтгэл л биднийг харанхуйгаас аврах болно. Түймрийн утаа дүүрэн байшингийн зүг орох Галтай тэмцэгчийн эр зориг, үр хүүхдээ хайрлан хамгаалж, сурган хүмүүжүүлж, ирээдүйн бидний хувь заяаг босгох эцэг эхчүүдийн нөлөө аврал болно. Бидний өмнө тулгараад байгаа бэрхшээлүүд, түүнтэй тэмцэх арга шинэ мэт санагдавч, амжилтийн гол түлхүүр болох шударга ёс, хөдөлмөрч зан, эр зориг, эрх тэгш байдал, сониуч зан, тэвчээр хатуужил, эх оронч үзэл хэвээр. Энэ бүхэн үнэн.
Хүн төрөлхтний түүхэнд батлагдсан үнэн, бидний зайлшгүй эргэх ухаарах үнэн. Америкчууд бидэнд өөртөө, улсдаа, дэлхийд хулээсэн иргэний үүрэг, амлалтаа баяр баясал, бахдалтайгаар биелуулэх шинэ эриний хариуцлага оноогдоод байна. Бүхий л арьс өнгөтөн, шашин шүтлэгтний төлөөлөл болсон хүүхэд хөгшид, эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс энд хуран цугларч баяр тэмдэглэж байгаа нь 60 жилийн өмнө хоолны газар үйлчлүүлэх эрхгүй явсан нэгэн эцгийн хүү өнөөдөр таны өмнө хамгийн эрхэм тангаргыг өргөөд зогсож байгаа нь бидний эрх чөлөө, итгэл үнэмшил, үзэл бодлын баталгаа, Бурхны бидэнд итгэн хулээлгэсэн хувь заяаны даалгавар юм. Энэ өдрийг бид хэн бэ, хэр хол аялсан хүмүүс вэ? гэдгээ санах өдөр болгон тэмдэглэе.
Америк орон дэлхийд мэндэлсэн тэр жилийн идэр есийн хүйтэнд, мөсөн голын эрэгт саатан суугаа цэрэг эрсийг эргэн дурсая. Нийслэл хот эзгүйрч, дайсан ойртож, цас цусаар бүрхэгдсэн хувьсгалын өдрүүдэд, эх орны минь эцэг ард иргэддээ хандан “Хот улс аюул нүүрлэхэд идэр есийн хуйтэнд итгэл найдвараар дүүрэн, зөв ёсны төлөө нуграшгуй зоригоор тэмцсэн юм гэдгийг дэлхий дахинаа мэдэг” хэмээн зарлиг буулгаж билээ. Их хямралын энэ цагт идэр есийн хүйтнээр, итгэл найдвараар дүүрэн байж өнөөгийн ороо бусгаа цагийг хамтдаа зоригтойгоор туулцгаая. Бурханы ивээл, тэнгэрийн хаян дор тулгарч буй бэрхшээлийг туулаад гарсан юм, хойч үедээ эрх чөлөөг бэлэглэсэн юм хэмээн ач гуч нартаа дурсагдацгаая Америкчуудаа.
Баярлалаа.
Бурхан таныг ивээг. Бурхан Америк орныг ивээг.
Орчуулсан Г. Бодьбилгүүн – Вашингтон Д.С.
http://dayarmongol.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2962&Itemid=1
Обама хоёр дахь удаагаа тангараг өргөв
Өчигдөр орой Чикагогийн цагаар 18.30 мутанд Цагаан ордонд Барак Обама Дахин тангараг өргөв. Энэ нь Америкийн түүхэнд нэн ховор тохиолдол бөгөөд өмнө нь хоёр ч Ерөнхийлөгчид ийм явдал тохиолдож байжээ. Цөөн тооны хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болоод Ерөнхийлөгчийн гэр бүлийн болон албаны хүмүүсийн хэмжээнд болсон "Дахин тангараг өргөх ёслол"-д бичлэг хийх, зураг авахыг хориглосон бөгөөд Цагаан орны зурагчны авсан гэрэл зургийг дээрх үзүүлж байна. Дахин тангараг өргөхийн өмнө Дээд Шүүхийн Тэргүүн шүүгч Жон Роберт Ерөнхийлөгчид хандан: "Эрхэм Ерөнхийлөгч өө, Та бэлэн үү?" хэмээн асуухад, Обама "Бэлээн, гэхдээ хоёулаа энэ удаад маш удаан хэлнэ шүү" хэмээн сануулж байв. Хуулчьдын үзэж буйгаар түүний энэ үйлдэл нь зайлшгүй биш боловч, энэ нь Обамагийн хувьд өөрийн тангараг өргөх ёслолдоо сэтгэл хангалуун үлдэх гэсэн алхам, нөгөө талаар Америкийн нэр төрийг олон улсад сахин хамгаалсан "Пи Ар"-ын чармайлт боллоо. Обама хэлэхдээ "Дахин тангараг өргөх нь хөгжилтэй шүү дээ" хэмээн хөнгөхөн шог болгон сэтгүүлчдэд өгүүлжээ. Ямартаа ч Обама тангаргаа "гүйцэд" өргөсөн даруйдаа Гуантанама дахь шоронг хаах шийд гаргаж, шинэ ерөнхийлөгчийн ажлыг эрч хүчтэй эхлүүлж байна.
Д.Уранзаяа
Блүүмингтон
Эх сурвалж: http://news.yahoo.com/s/ap/obama_oath_do_over;_ylt=Aqaqkjsa4pufyN6FoT7MhMkazJV4
2009.01.22Д.Уранзаяа
Блүүмингтон
Tuesday, January 20, 2009
Обама Монголлог байсан уу?
Өнөөдөр Индианагийн Их Сургууль дээр Нэгдсэн Улсын Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөх ёслолыг үзэж байтал нэг профессор маань хажуугаас нудран "Манай Ерөнхийлөгч Монголлог байна уу?" гэж шивэгнэн асуув. Намайг гайхан хартал миний зүүн ханцуйн дээр оёотой байсан Монгол Улсын төрийн далбааг заагаад Обамагийн зүг эрүүгээрээ тохиж байна. Сайн хартал нэг л дотно. Учир юун гэвээс Обамагийн илтгэл тавих үеийн арын фонн нь улаан, цэнхэр, улаан алаглан харагдаж байв. Обамагийн ард Капитолын ордонруу орох өөдлөн өгссөн шат байх бөгөөд түүнийг цэнхэр халзтай улаан хивсээр бүрхээж. Тэр нь манай профессорт Монголыг далбааг санагдуулсан хэрэг. Билигшээж бодоод "Үнэхээр Америкийн шинэ ерөнхийлөгч Монголлог байх чинь. Арай манай далбааны өмнө зогсоод тангараг өргөж байгаа юм биш биз дээ?" гэж багшруугаа хошигнов. Монголлог гэдгийн цаана их учир бий...С.Эрдэнэболд
Блүүмингтон
Обамагийн илтгэл “А” үнэлгээ авав
Өнөөдрийн түүх Бараг Хусейн Обамагийнх болов. Энэ өдөр тэрээр дэлхийн хүчирхэг гүрний 44 дэх төрийн Тэргүүнээр сонгогдож, шинэ түүх бүтээж, шинэ цаг үеийг түүчээлэн эхлүүлж байна. Хувь хүнийх нь хувьд гоц сайхан үйл явдал бөгөөд, улс үндэстнийх нь хувьд онцгой тэмдэглэлт өдөр юм. Обама товлосон цагаас 5 минут хэтэрсэн хойно, 12.05 цагт Вашингтонд Ерөнхийлөгчийн тангаргаа өргөх үед 1 сая гаруй хүн цуглараад байлаа. Харин Америк болоод дэлхий дахинд хэдэн тэрбум хүн нэгэн зэрэг түүний үг бүрийг, үйлдэл болгонтой нь ажиглаж байв. Индианагийн Их Сургуулийн Хуулийн Сургуульд профессорууд оюутнуудынхаа хамтаар том танхимд шинэ ерөнхийлөгчийнхөө илтгэлийг үзэж онцгой хөөр хөгжөөнтэй тэмдэглэлээ. Түүний илтгэлийг шүүмжлэх хүн ховор бөгөөд ёслолын ажиллагаан дээр хэн хэн ирсэн, Обама хэрхэн үгээ хэлсэн, ямархуу харагдаж байсныг ам булаалдан ярилцана.
http://www.cnn.com/2009/POLITICS/01/20/speech.report.card/index.html
Линкольн Ерөнхийлөгч болохдоо мутарлаж байсан Библи дээр Обама гараа тавин яг тангараг өргөж эхлэхдээ Дээд Шүүхийн Тэргүүн шүүгчийн хөтлөн явуулсан давтан хэлэх хэсэг үгийг мартаж нэг үг “гээж” Ерөнхийлөгч болов. Гээсэн үг нь “Office” гэсэн үг байв. Ямартаа ч түүний илтгэлийг Америкийн тэргүүлэх мэдээллийн агентлагууд болоод судлаач, шүүмжлэгчид дүгнэж гарав. Обама бараг анхны цээжээр илтгэлээ тавьсан Ерөнхийлөгч болох шиг боллоо. Үгээ харж уншдаг хажуугийн электрон самбар байсангүй. Индэр дээр нь илтгэлийнх нь нэг хувь байсан боловч түүнд нэг ч секунд зарцуулсангүй. Үүгээрээ онцлог болов. Обамагийн илтгэлд CNN “А” гэсэн үнэлгээ өгч байна. Энэ үнэлгээг өгөхийн тулд тэнцвэртэй дүгнэх үүднээс БНН намын хоёр, Ардчилсан намын хоёр, мөн CNN-ийн нөлөө бүхий судлаачдаас үнэлгээ авсан байна. Эдэн дотор Америкийн дөрвөн Ерөнхийлөгчийн туслах, үг бичигч Дэвид Гөргэн гуай хүртэл орсон нь сэтгэл хөөрлөөс ангид хамгийн бодитой үнэлгээ болов уу.
1. Үнэлгээ “А”
Ардчилсан намын стратегич Паул Бегала: (Paul Begala)
Мартин Лютер Кинг “Би мөрөөдөж байна” илтгэлээ тавьж байхыг Ерөнхийлөгч Кеннеди үзээд “Тэр үнэхээр сайн байна, бүр солиотой сайн байна” гэж хэлж байсан юм. Би өнөөдөр Кеннеди хэрхэн Кингийг үнэлсэн шиг Обамаг ч тэгж үнэлхийг хүсч байна.
Ардчилсан намын стратегич Паул Бегала: (Paul Begala)
Мартин Лютер Кинг “Би мөрөөдөж байна” илтгэлээ тавьж байхыг Ерөнхийлөгч Кеннеди үзээд “Тэр үнэхээр сайн байна, бүр солиотой сайн байна” гэж хэлж байсан юм. Би өнөөдөр Кеннеди хэрхэн Кингийг үнэлсэн шиг Обамаг ч тэгж үнэлхийг хүсч байна.
2. Үнэлгээ “В”
БНН-ын стратегич Лэсли Санчез: (Leslie Sanchez)
Түүний илтгэл үндсэндээ давгүй боллоо. Гэвч олон улсын болоод дотоодын асуудалд чиглэсэн гол санаа нь тодорхойгүй байлаа.
БНН-ын стратегич Лэсли Санчез: (Leslie Sanchez)
Түүний илтгэл үндсэндээ давгүй боллоо. Гэвч олон улсын болоод дотоодын асуудалд чиглэсэн гол санаа нь тодорхойгүй байлаа.
3. Үнэлгээ “А”
Улс төрийн тэргүүлэх шинжээч Дэвид Гөргэн: (David Gergen)
Обама мөнхөд дуурсагдах гэхээсээ илүүтэйгээр энэ цагт үедээ яв цав тохирсон илтгэлийг гайхалтай сайхан тавьсан бөгөөд түүнийгээ ч үнэхээр сайн биелүүллээ. Энэхүү илтгэл нь дэлхий нийтийн анхаарлыг соронзон мэт татах болно.
Улс төрийн тэргүүлэх шинжээч Дэвид Гөргэн: (David Gergen)
Обама мөнхөд дуурсагдах гэхээсээ илүүтэйгээр энэ цагт үедээ яв цав тохирсон илтгэлийг гайхалтай сайхан тавьсан бөгөөд түүнийгээ ч үнэхээр сайн биелүүллээ. Энэхүү илтгэл нь дэлхий нийтийн анхаарлыг соронзон мэт татах болно.
4. Үнэлгээ “В”
БНН-ын стратегич Алекс Кастелланос: (Alex Caste llanos)
Шинэ болоод олон үндэсний бүрдэл болсон Америкийн тухай уламжлалт илтгэл боллоо. Өөрчлөлтийг амлаж буй нэр дэвшигч маань тогтвортой байдал хийгээд хөгжил дэвшлийн Ерөнхийлөгч болж байна. Илтгэлийг дүгнэж үзвэл хасах “В” үнэлгээтэй эхэлж нэмэх “А” үнэлгээгээр өндөрлөлөө. (Нэг үгээр бол эхлэл нь энгийн бөгөөд маш сайн төгсгөлтэй боллоо. С.Э) (Дунджаар “В”)
БНН-ын стратегич Алекс Кастелланос: (Alex Caste llanos)
Шинэ болоод олон үндэсний бүрдэл болсон Америкийн тухай уламжлалт илтгэл боллоо. Өөрчлөлтийг амлаж буй нэр дэвшигч маань тогтвортой байдал хийгээд хөгжил дэвшлийн Ерөнхийлөгч болж байна. Илтгэлийг дүгнэж үзвэл хасах “В” үнэлгээтэй эхэлж нэмэх “А” үнэлгээгээр өндөрлөлөө. (Нэг үгээр бол эхлэл нь энгийн бөгөөд маш сайн төгсгөлтэй боллоо. С.Э) (Дунджаар “В”)
5. Үнэлгээ “А”
CNN-ий Сэтгүүлч Хиллари Росэн: (Hilary Rosen)
Тэр үгээ үнэхээр сайн хүргэж чадлаа. Маш гайхалтай бөгөөд хүчирхэг үгээрээ тэр бидэнд иргэн хүний маань үнэ цэнэ болоод амлалтыг сануулж өглөө. Тэрээр хэлэхдээ бидний итгэл найдвар амьд бөгөөд үүнийгээ ч тэр илтгэлээрээ баталж чадлаа.
CNN-ий Сэтгүүлч Хиллари Росэн: (Hilary Rosen)
Тэр үгээ үнэхээр сайн хүргэж чадлаа. Маш гайхалтай бөгөөд хүчирхэг үгээрээ тэр бидэнд иргэн хүний маань үнэ цэнэ болоод амлалтыг сануулж өглөө. Тэрээр хэлэхдээ бидний итгэл найдвар амьд бөгөөд үүнийгээ ч тэр илтгэлээрээ баталж чадлаа.
Сүхбаатарын Эрдэнэболд
Индианагийн Их Сургуулийн Хуулийн Сургууль
Индианагийн Их Сургуулийн Хуулийн Сургууль
http://www.cnn.com/2009/POLITICS/01/20/speech.report.card/index.html
Өнөөдрөөс эхлэн энэ хос дэлхийн хамгийн хүчирхэг орны эзэд болж байна.
Хоёулаа Харвардыг дүүргэж хожим нь Хуулийн фирмд хамт ажиллаж байхдаа анх удаа болзож бие биендээ дурласан энэ хос дэлхийн түүхийн нэгэн хэсэг болж хоёулаа Америкийн Анхны Африк гаралтай Ерөнхийлөгч бөгөөд Анхны "Цагаан биш" Тэргүүн хатагтай болж байна. Дараагийн мэдээгээр Обамагийн сонгуулийн турш амалсан нийт 510 амлалтаас хамгийн чухал гэсэн 10 амлалтыг хүргэх болно.
Энэ хоёрын гэрэл зургууд романтик байна уу?
